АНАЛИЗА ЗАСТАПЕНОСТ НА ТЕМИТЕ ЗА КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ ВО СРЕДНИ УЧИЛИШТА

Здравата животна средина, адаптацијата кон климатските промени како и рационалното
користење на обновливите извори на енергија се резултати кои општеството се стреми да ги
постигне, како позитивни резултати за опстанокот на човештвото. Влади, економски друштва,
еколошки и граѓански организации низ светот се само неколку од ангажираните учесници во
борбата против глобалните закани како што се уништувањето на животната средина, загадувањето
на почвите, водите и воздухот итн. . Создавањето на долгорочна успешна стратегија и ефикасни
решенија е можно само со систематско дејствување, што подразбира врска од низа учесници и
процеси. Според нашето мислење, процесот на образование е клучниот процес и најбитната алатка
во сеопфатна и систематска грижа за животната средина и дејствувањето против негативните
последици на климатските промени, двете клучни теми од интерес на ова истражување. За да биде
успешен тој процес, потребна е вклученост на сите засегнати учесници, почнувајќи од
институциите, како Министерството за образование и наука, Бирото за развој на образованието,
Министерството за труд и социјална политика од една страна, вработените во основните и
средните училишта (директори, наставнички, негувателки и наставнички во градинки), наставнички
и наставници во основните и средните училишта), учениците, родителите, локалната самоуправа,
општините, граѓанскиот сектор и пошироката јавност.
Но, вклученоста е само потребен, но не и доволен услов за успех. За да бидат успешни
стратегијата за успешна грижа, заштитата на животната средина и дејствувањето против штетните
последици на климатските промени, образованието, кое е основа на ова истражување, треба да
располага со соодветни, квалитетни, доволни и релевантни капацитети. Пред сè, ова се однесува на
наставните ресурси (учебници, прирачници, сликовници, видео- и аудиозаписи итн.) што нудат
готови решенија, наставни и воннаставни активности на темите од интерес што наставниците
можат да ги преземат и да ги употребат во училницата, во нивниот двор или пошироко или, пак,
нудат модели за подготовка на наставни и воннаставни активности што самите наставници би
можеле да ги смислат, организираат и реализираат со своите ученици. Уште поважно, наставните
ВОВЕД
3
планови, теми, содржини и активности треба да нудат квалитетна можност за стекнување на два
типа свесност и знаење – знаење и вештини што се применливи и ќе бидат применети во активната
заштита на животната средина и, многу побитно, да имаат можност да стекнат знаења и вештини
соодветни за зелени работни места, а на тој начин ќе дадат најквалитетен придонес во
намалувањето на последиците од климатските промени и заштитата на животната средина. За да се
постигне тоа, потребна е изработка на соодветни наставни и воннаставни извори на активности
што ќе се темели на релевантни сознанија во врска со две клучни прашања:
а) Кои теми од областа на образование за животната средина и климатските промени се
застапени во наставните програми и практики за средното образование и колку?, и
б) Колку од активностите застапени таму имаат потенцијал за стекнување на квалитетни
вештини за зелени работни места?
Во овој контекст, почетната претпоставка од која тргнува ова истражување е дека наставните
планови и програми изработени од страна на Министерство за образование и наука и Биро за
развој на образование, нудат одредени насоки, предлози и содржини од областа на климатските
промени, животната средина, а тие содржат и активности во прилог на образованието на дадените
теми, како и можност за стекнување на зелени вештини. Но, видот, обемот и квалитетот на дадените
содржини и особено квантитетот, опсегот, разновидноста на наставните ресурси потребни за
реализација на наставните и воннаставните активности предвидени со овие програми сè уште се на
значително ниско ниво. Веќе постојат анализи со слични наоди. Тие се однесуваат на застапеност на
темите во основното образование (Јовановска 2020), каде што програмите се застарени или, пак,
темите се делумно присутни во наставните програми по неколку предмети, но недостига
систематска меѓуповрзаност (Поленаковиќ 2020). Анализа на застапеноста на овие теми во рамките
на средното образование сè уште не е направена.
Сознанијата од анализата ќе помогнат да се креираат модерни, квалитетни и релевантни
дидактички извори на (вон)наставни активности преку чијашто примена децата од предучилишна
возраст и учениците од средното образование ќе имаат можност да стекнат не само корисно
4
знаење за темите од глобален еколошки интерес, како животна средина, климатски промени,
обновливи извори на енергија, велосипедизам како зелена алтернатива туку и да имаат можност да
се вклучат во активности/акции што одат во прилог на генералната цел – поздрав живот преку
зголемена свест и учество. Дополнително, таквите наставни извори ќе овозможат стекнување на
квалитетни и релевантни вештини кај средношколците потребни за зелени работни места.
Анализата е во синхронизација со проектот “Охрабрување на децата и младите во Северна
Македонија да станат двигатели на промените за намалување на ранливоста на заедниците од
климатските промени“ спроведуван од УНИЦЕФ со финансиска поддршка на Шведската агенција за
меѓународна соработка и развој (СИДА), чии цели вклучуваат и поддршка за развој на
образованието во областите на животната средина и климатските промени, да се создадат
можности и да се изградат капацитети со помош на кои младите ќе можат поуспешно да се справат
со предизвиците предизвикани од климатските промени и поуспешно да се грижат и да ја
заштитуваат животната средина на начин што на младите, вклучувајќи ги децата од предучилишна
возраст, ќе им понуди можност за учење преку активност/дејствување и вклученост во заедницата
и можност за стекнување вештини соодветни за зелени работни места. Преку детална анализа на
застапеноста на темите на животната средина и климатските промени и искористување на
добиените резултати со цел изработка на квалитетни извори и капацитети за изведба на
образованието од областите на животната средина и климатските промени, анализата ќе
придонесе кон напорите на Министерството за образование и наука, Бирото за развој на
образованието, Центарот за стручно образование и обука и УНИЦЕФ за реализација на таква
наставна програма.